HPMC vs pullulan – porównanie kapsułek wegańskich

Wśród wegańskich alternatyw dla tradycyjnych kapsułek żelatynowych najczęściej spotyka się kapsułki HPMC oraz pullulan (otoczki). Czym się różnią te dwie substancje pochodzenia roślinnego? Co wybrać, HPMC czy pullulan? By się tego dowiedzieć, zapraszamy do sprawdzenia porównania HPMC vs pullulan.

Co to jest HPMC (hypromeloza)?

W produkcji kapsułek twardych, jako zamiennik dla żelatyny, może posłużyć substancja roślinnego pochodzenia – hydroksypropylometyloceluloza, znana również jako hypromeloza (w skrócie HPMC). Co to jest HPMC? Jest to półsyntetyczny polimer pochodzenia roślinnego, otrzymywany z celulozy roślinnej – najczęściej z miazgi drzewnej lub bawełny.

Zastosowanie HPMC

Hypromeloza (HPMC) stanowi roślinny odpowiednik tradycyjnej żelatyny, zarówno w przemyśle farmaceutycznym, jak i w branży suplementów diety. Dzięki bardzo dobrej stabilności chemicznej i fizycznej, HPMC świetnie się sprawdza jako materiał do produkcji twardych kapsułek wegetariańskich i wegańskich. 

Poza zastosowaniem w kapsułkach, hypromeloza wykorzystywana jest również jako składnik powłok tabletek. HPMC stosuje się także w przemyśle spożywczym (np. jako zagęstnik lub emulgator) i kosmetycznym (np. w żelach i kremach).

Co to jest pullulan?

Poza HPMC, w produkcji kapsułek twardych wykorzystuje się także pullulan. Co to jest pullulan? Tak nazywa się naturalny polisacharyd (wielocukier), otrzymywany w procesie fermentacji roztworu skrobi (np. z kukurydzy lub tapioki) z udziałem grzybów z gatunku Aureobasidium pullulans. 

Pullulan – otoczka kapsułki to nie jedyne możliwe zastosowania tego polisacharydu 

Pullulan stanowi w przemyśle farmaceutycznym oraz w branży suplementów diety alternatywę dla żelatyny w produktach wegańskich i wegetariańskich. Służy przede wszystkim do wytwarzania przezroczystych osłonek kapsułek.

Pullulan wykorzystywany jest również w branży spożywczej (do powlekania żywności w celu zachowania jej świeżości), wtedy jest oznaczany symbolem E1204). Tymczasem pullulan w kosmetykach – np. w maskach, serach i kremach służy jako składnik filmotwórczy.

Różnice między kapsułkami HPMC a pullulanem

HPMC czy pullulan są pochodzenia roślinnego i nie zawierają składników odzwierzęcych. To właśnie dlatego kapsułki HPMC i pullulan (otoczka) są odpowiednie dla wegan i wegetarian.

Te dwie substancje różnią się jednak pod względem procesu produkcji:

• HPMC (hydroksypropylometyloceluloza, inaczej hypromeloza) produkuje się z celulozy roślinnej, poddanej modyfikacji chemicznej. To związek półsyntetyczny;
• pullulan jest pozyskiwany w procesie fermentacji cukrów roślinnych przez drobnoustroje. Jest to związek w pełni naturalny i biodegradowalny.

HPMC vs pullulan – właściwości użytkowe

HPMC i pullulan różnią się również pod względem właściwości użytkowych: 

• kapsułki HPMC lepiej sprawdzają się w przypadku składników wrażliwych na wilgoć, ponieważ zawierają one mniej wody (ok. 2–6%) i są bardziej stabilne w zmiennych warunkach przechowywania;
• w przypadku pullulanu otoczki oferują lepszą szczelność i odporność na tlen, dzięki czemu lepiej chronią substancje wrażliwe na utlenianie (np. antyoksydanty lub probiotyki).

HPMC – szkodliwość, pullulan – szkodliwość

Wiele osób zastanawia się, czy HPMC jest szkodliwy oraz czy pullulan jest szkodliwy. Zarówno HPMC czy pullulan to substancje, które zostały dokładnie zbadane i uznane przez organy regulacyjne (między innymi przez FDA, EFSA i JECFA) za bezpieczne. Związki te są dobrze tolerowane przez organizm (nie stwierdzono ich toksyczności ani znaczących skutków ubocznych). Co więcej, wykazano, że pullulan może działać jak prebiotyk i wspierać pożyteczne bakterie jelitowe.

Kapsułki HPMC – zalety i wady

Kapsułki HPMC cechują się wysoką stabilnością chemiczną i fizyczną, nie wymagają dodatków konserwujących i zawierają mało wody (ok. 2–6%). To wszystko sprawia, że są one mniej podatne na rozwój mikroorganizmów oraz działanie wilgoci i temperatury niż kapsułki żelatynowe. 
W porównaniu z pullulanem, kapsułki HPMC są łatwo dostępne, a koszt ich produkcji jest niski. Wadą kapsułek HPMC może być ich gorsza odporność na tlen oraz fakt, że hypromeloza to związek półsyntetyczny.

Pullulan, kapsułki – zalety i wady

Kapsułki pullulanowe są w pełni naturalne – powstają w wyniku fermentacji cukrów roślinnych. Ich największą zaletą jest znakomita bariera tlenowa, co czyni je idealnym wyborem do produktów leczniczych wrażliwych na utlenianie, takich jak probiotyki czy przeciwutleniacze. 
Pullulan jest bezsmakowy, biodegradowalny i przezroczysty, przez co kapsułki prezentują się bardziej estetycznie niż kapsułki HPMC. Wadą jest jednak wyższy koszt i bardziej złożony proces produkcji, co ogranicza powszechne zastosowanie tej substancji.

HPMC czy pullulan – co wybrać?

Wybór między kapsułkami HPMC czy pullulanem zależy przede wszystkim od rodzaju zawartej substancji czynnej, oczekiwanej ochrony przed utlenianiem oraz budżetu produkcyjnego. 
HPMC to rozwiązanie bardziej uniwersalne i ekonomiczne, które sprawdzi się w przypadku składników wrażliwych na wilgoć. Natomiast pullulan oferuje lepszą barierę tlenową i przez to ochronę jakości substancji wrażliwych na utlenianie, ale kosztem wyższych nakładów. Jeśli szukamy dobrego stosunku jakości do ceny, HPMC może się okazać wystarczający dla naszych potrzeb. Gdy jednak zależy nam na naturalnym składzie oraz wysokiej odporności na tlen i wilgoć (np. dla probiotyków) – lepsze będą kapsułki pullulanowe.

Kapsułki HPMC vs pullulan – najczęściej zadawane pytania

I. Co to jest HPMC?

HPMC (hydroksypropylometyloceluloza, hypromeloza) to półsyntetyczny polimer otrzymywany z celulozy roślinnej. Stosuje się go m.in. do produkcji kapsułek wegańskich jako zamiennik żelatyny.

II. Co to jest pullulan?

Pullulan to naturalny polisacharyd (wielocukier), otrzymywany w procesie fermentacji z udziałem grzybów Aureobasidium pullulans. Służy głównie do wytwarzania jadalnych osłonek kapsułek i ma oznaczenie dodatku E1204.

III. Czy HPMC jest szkodliwy?

Nie, HPMC jest uznawany za bezpieczny dla zdrowia. To obojętny chemicznie związek dopuszczony do żywności i powszechnie stosowany w farmacji. Nie wykazuje działania szkodliwego ani toksycznego.

IV. Czy pullulan jest szkodliwy?

Nie, pullulan uznaje się za substancję nieszkodliwą. Badania toksykologiczne nie wykazały negatywnego wpływu na zdrowie, a kapsułki z pullulanu są bezpieczne a nawet korzystne (pullulan może działać jak prebiotyk i wspierać dobre bakterie jelitowe).

V. Które kapsułki są lepsze: HPMC czy pullulan?

To zależy od zastosowania. Pullulan jest bardziej naturalny i lepiej chroni składniki wrażliwe na utlenianie, ale jest droższy, HPMC jest tańszy i szerzej dostępny.

VI. Z czego robi się kapsułki HPMC?

Kapsułki HPMC wytwarza się z hypromelozy, czyli chemicznie zmodyfikowanej celulozy roślinnej (najczęściej z miazgi drzewnej lub bawełny). Do formowania kapsułek wykorzystuje się roztwór HPMC, który tworzy przezroczystą, obojętną otoczkę.

VII. Z czego robi się kapsułki pullulanowe?

Kapsułki pullulanowe produkuje się z pullulanu uzyskanego w fermentacji roztworu skrobi (np. tapioki lub kukurydzy) przez mikroorganizmy. Pullulan po oczyszczeniu miesza się z wodą i formuje w kapsułki – często bez potrzeby dodatków, bo sam tworzy wytrzymałą, przezroczystą osłonkę.

VIII. Czy kapsułki HPMC są wegańskie?

Tak. HPMC jest pochodzenia roślinnego i w kapsułkach nie zawiera żadnych składników zwierzęcych, dzięki czemu kapsułki HPMC są odpowiednie dla wegan i wegetarian. Podobnie kapsułki pullulanowe również są w 100% roślinne i wegańskie.

BIBLIOGRAFIA

1. Burdock, G.A. (2007). Safety assessment of hydroxypropyl methylcellulose as a food ingredient. Food and Chemical Toxicology, 45(12), 2341–2351. https://doi.org/10.1016/j.fct.2007.07.011.
2. Hong, L., Kim, W.-S., Lee, S.-M., Kang, S.-K., Choi, Y.-J., Cho, C.-S. (2019). Pullulan Nanoparticles as Prebiotics Enhance the Antibacterial Properties of Lactobacillus plantarum Through the Induction of Mild Stress in Probiotics, 10, 142. https://doi.org/10.3389/fmicb.2019.00142.
3. Prakash, A., Soni, H., Mishra, A., Sarma, P. (2017). Are your capsules vegetarian or nonvegetarian: An ethical and scientific justification. Indian Journal of Pharmacology, 49(5), 401–404. https://doi.org/10.4103/ijp.IJP_409_17.
4. Singh, R.S., Kaur, N., Hassan, M., Kennedy, J.F. (2021). pullulan in biomedical research and development – A review. International Journal of Biological Macromolecules, 166, 694–706. https://doi.org/10.1016/j.ijbiomac.2020.10.227. 
   Vitamin Manufacture (2020). What is an HPMC Capsule? [online]. Available at: https://www.vitaminmanufacture.co.uk/2020/10/what-is-an-hpmc-capsule [dostęp online: 25.06.2025 r.]